In de kern is XR een toegankelijke beweging, echter blijkt uit reflectie op de praktijk dat er nog veel te verbeteren valt. Toegankelijkheid omvat meer dan drempelhulpen. We willen niet alleen dat iedereen naar binnen kan, maar ook dat iedereen mee kan doen en actief kan bijdragen. Dit document bevat een korte uitleg van begrippen en achtergronden. Samen kunnen we er voor zorgen dat XR in woord en daad toegankelijker wordt.
Wij hebben dit document geschreven voor iedereen binnen XR die 1) wil weten over waarom het belangrijk is een toegankelijke omgeving te creëren, 2) wil begrijpen wat je kan doen om toegankelijkheid te verbeteren, 3) wil begrijpen hoe een toegankelijke beweging bijdraagt aan klimaatrechtvaardigheid.
Daarnaast hebben we een checklist ontwikkelt die praktisch gebruikt kan worden om “basistoegankelijkheid” te waarborgen bij bijeenkomsten en evenementen.
Wij benadrukken dat het uitsluiten van mensen op basis van een handicap of beperking een vorm is van discriminatie. Deze vorm van discriminatie heeft een aparte naam, namelijk “validisme”. Dat onze maatschappij het moeilijk maakt voor mensen met een handicap of beperking om mee te doen is een symptoom van een giftige machtsstructuur. In de kern is Extinction Rebellion een beweging die strijdt voor een betere wereld en we doen dit op basis van 10 uitgangspunten en kernwaarden. Deze kernwaarden zijn ook van toepassing op het belang van het creëren van een toegankelijke beweging. Namelijk:
- Wij zijn van mening dat radicale toegankelijkheid een voorwaarde is voor het kunnen hebben van een gezonde wereld.
- Toegankelijkheid draagt bij aan mobilisatie van rebellen. Maar liefst 12,5% van de Nederlandse bevolking heeft een handicap of beperking.
- Rebellen met een handicap of beperking brengen allemaal hun eigen perspectief met zich mee waardoor we de beweging veerkrachtiger kunnen maken. Hiermee belichamen we een regeneratieve cultuur.
- Validisme is onderdeel van een giftig systeem, wij willen laten zien hoe het anders kan.
- We weten dat er sprake is van uitsluiting en discriminatie in onze beweging. Hierop reflecterend erkennen we dat we nog niet toegankelijk zijn, om dit te verbeteren moeten we actie ondernemen.
- We verwelkomen iedereen en stellen dat iedereen zich veilig voelt. Op dit moment zijn rebellen met een beperking vaak op zichzelf aangewezen, terwijl zij niet alleen de verantwoordelijkheid zouden moeten dragen van het toegankelijk maken van XR.
- Het aan de kant zetten van mensen met een handicap of beperking kan alleen worden gedaan door mensen met meer macht dan zij. Het betrekken van meerdere perspectieven gaat deze machtsstructuur tegen.
- Rebellen met een handicap of beperking hebben soms hulpmiddelen of medicatie nodig om mee te kunnen doen in de maatschappij. Wij gaan er van uit dat er niet iets mis is met mensen met een beperking waardoor zij dingen niet kunnen (medische model), maar er is een mismatch met de omgeving (sociale model). Bijvoorbeeld: het probleem is niet dat iemand geen trap kan lopen, het probleem is dat de enige manier om boven te komen een trap is.
- Discriminatie, zoals uitsluiting op basis van een handicap, is een vorm van systemisch geweld. Als geweldloze beweging kunnen we dit niet tolereren.
- Wij zijn allemaal verantwoordelijk voor het neerzetten van een beweging die toegankelijk is en zetten hierin een stap die verder gaat dan de ‘standaard’ in de maatschappij. Iedere rebel kan iets doen om de beweging toegankelijker te maken.
¶ Wat bedoelen we met handicap?
Bij een handicap of beperking denken de meeste mensen aan een rolstoelgebruiker, maar er zijn allerlei handicaps en beperkingen. Bijvoorbeeld:
- fysieke beperkingen
- visuele beperkingen (blind of slechtziend)
- auditieve beperkingen (D/doof of slechthorend)
- intellectuele/verstandelijke beperkingen
- neurodivergentie (zoals ADHD, autisme, niet-aangeboren hersenletsel en bipolariteit: afwijking van de norm in mentale en neurologische functie)
- psychische aandoeningen
- chronische ziektes
¶ Een handicap biedt perspectief
Mensen zijn van nature groepsdieren, echter, de maatschappij waarin wij leven prijst vooral individualisme en onafhankelijkheid. Zelfstandigheid is een statussymbool. Bij veel mensen met een handicap of beperking is er een sterke behoefte aan gemeenschap, soms zijn wij zelfs volledig afhankelijk van andere mensen om te overleven. Hierdoor zijn we veel minder snel geneigd om te geloven in de mythe van zelfstandigheid en autonomie die onze maatschappij ons voorhoudt.
Extinction Rebellion is kritisch op de toxische systemen binnen onze maatschappij en is op zoek naar alternatieven; Een gezonde leefomgeving voor ons allemaal, ook voor minderheden of tot minder gemaakten. Wij hebben als rebellen met een handicap of beperking een niet-dominante positie in de maatschappij. Als je ons betrekt in de beweging, dan kunnen wij helpen de toxische systemen uit onze maatschappij te doorbreken.
Zodra je ons betrekt in je team, of ons om advies vraagt, zal je zien hoeveel er te leren valt. Sommige zaken die ons leven makkelijker maken, maken ook jouw leven makkelijker. Iedereen heeft baat bij een toegankelijke beweging. Door te leren van mensen met een handicap of beperking kan je de beweging inclusiever en veiliger maken voor alle rebellen.
Nu je begrijpt waarom het belangrijk is dat XR toegankelijk wordt, kan je de eerste stappen zetten om toegankelijkheid te verbeteren.
- Zorg dat locaties, activiteiten, acties, digitale media en de manier van samenwerken zo toegankelijk mogelijk zijn. Zie hiervoor ook onze afvinklijst.
- Neem verantwoordelijkheid: Betrek ons en gebruik onze ervaringskennis, zonder ons verantwoordelijk te maken.
- Toegankelijkheid hoort geen bijzaak te zijn. Verwerk toegankelijkheid gelijk vanaf het begin in je plannen.
- Denk je dat iemand hulp nodig heeft? Vraag dan of dat echt zo is en luister naar het antwoord. Volg de instructies van de persoon met de handicap. Hulp zonder toestemming is een inbreuk op onze autonomie.
- Creëer of versterk geen hiërarchieën tussen manieren om te rebelleren. Actievoeren is niet beter dan werk achter de schermen. Arresteerbaar zijn is niet beter dan meedoen aan de support demo.
- Veel handicaps zijn onzichtbaar. Als iemand die er niet ‘gehandicapt uitziet’ om hulp of toegankelijkheid vraagt, geloof diegene dan.
- Raak niet zonder toestemming iemands hulpmiddel aan (zoals een rollator, rolstoel, of scootmobiel)
- Vraag nooit wat er met iemand ‘gebeurd is’ of wat iemand ‘heeft’, deze zeer persoonlijke vragen zijn meestal niet relevant.
- Noem ons niet ‘mindervalide’ of ‘invalide’, dit betekent letterlijk minderwaardig.
¶ Praten over iemands handicap of beperking
Het praten over een handicap of beperking kan heel gevoelig liggen, om er toch over te kunnen praten hebben we een aantal tips.
- Het kan lastig zijn om de juiste woorden te vinden en iedereen zegt onbedoeld wel eens het verkeerde. We gaan uit van de goede intenties van onze mede-rebellen, maar verwachten wel dat je leert van je fouten.
- Stel jezelf open en nieuwsgierig op, maar realiseer je ook dat niet iedereen over een beperking wil praten. Als je twijfelt vraag het dan, bijvoorbeeld: "Ik weet niet of dit het juiste moment is, maar mag ik je misschien wat vragen over je slechtziendheid?" Als iemand hier afwijzend op antwoord, zie dit dan niet als een persoonlijke afwijzing.
- Niet iedereen hanteert dezelfde labels, of wil op dezelfde manier over hun handicap of beperking praten. Als je zelf op zoek bent naar woorden, vraag dan aan de persoon zelf om je die te geven, bijvoorbeeld door een vraag: "Ik zou graag over je handicap willen praten, maar ik weet niet welke benaming jij die geeft. Hoe zou jij willen dat ik dit verwoord?" Accepteer ook dat elk individu op een andere manier over een handicap praat. De één noemt zichzelf “Doof”, terwijl een ander liever “persoon met slechthorendheid” wordt genoemd.
- Het is niet altijd relevant of veilig om iemands beperking te benoemen. Plaats het label dat iemand heeft altijd in een context en vraag jezelf af of het meerwaarde heeft om dit te benoemen.
- Als er wordt benoemd dat er sprake is van validisme, dan kan het zijn dat iemand uitsluiting of discriminatie ervaart. Volg dan het volgende stappenplan:
- Reflecteer op de uitspraak en probeer te ontdekken wat er validistisch aan was.
- Als je niet begrijpt waarom er sprake was van validisme, stel dan open vragen om te begrijpen welk gedrag of welke term voor een probleem zorgt. Bijvoorbeeld: "Je zegt dat er een validistisch woord is gebruikt. Welk woord vind je vervelend en hoe kan ik dit beter verwoorden?"
- Als je denkt te begrijpen wat er mis ging, vraag dan of je jezelf mag corrigeren. Bijvoorbeeld: "Excuses, ik had het net over 'autisten', maar ik besef me dat dit geen fijn woord is. Wat ik bedoelde te zeggen is 'Mensen met autisme'."
- Ga eens een gesprek aan binnen je groep over handicaps, beperkingen en labels. Welke woorden gebruiken mensen voor zichzelf en voor elkaar. Hoe ervaren anderen het gebruik van deze woorden?
- Praktische tip: Je kan bij een check-in vragen om een beperking te benoemen waar iemand tegenaan loopt bijvoorbeeld in het dagelijks leven, of moeilijkheden bij het deelnemen aan de bijeenkomst, of andere bijeenkomsten. Zo kan je van elkaar leren wat er speelt en creëer je ruimte voor een gesprek hierover. Je hoeft het niet per se als handicaps te benoemen om van elkaar te leren over hoe we toegankelijker kunnen zijn.
Validisme, het uitsluiten of discrimineren van mensen met een handicap of beperking, is onrechtvaardig. Hieronder lees je hier meer over.
¶ Handicap, validisme en klimaat
De klimaatcrisis zorgt dat meer mensen gehandicapt raken en maakt bestaande handicaps intenser.
Mensen met een handicap zijn kwetsbaarder voor de gevolgen van de klimaatcrisis. We worden bijvoorbeeld vergeten in rampenplannen en vluchten is moeilijker.
Duurzaam leven is niet altijd toegankelijk voor ons. Plastic rietjes zijn bijvoorbeeld soms een levensreddend hulpmiddel om te drinken. Het openbaar vervoer is zo ontoegankelijk dat sommigen een auto gebruiken. Sommige mensen veroordelen ons hierom, maar dat is ecovalidisme.
Een toekomstige klimaatramp geeft onzekerheid, om deze te overleven hebben we een verscheidenheid nodig in oplossend vermogen. Doordat wij al gewend zijn om te leven met onzekerheid en beperkingen, kunnen wij bijdragen aan creatieve oplossingen.
¶ Handicap en intersectionaliteit
Handicap staat nooit op zichzelf. Een witte, theoretisch opgeleide cisgender man met een handicap ervaart bijvoorbeeld minder en andere barrières dan een zwarte, praktisch opgeleide, trans vrouw met een handicap.
Meer privileges leidt bijvoorbeeld tot betere medische zorg krijgen, serieuzer worden genomen als je ontoegankelijkheid aankaart, zorg en hulpmiddelen in kunnen kopen ter compensatie, rechtszaken aan kunnen spannen.
Er is een lange geschiedenis waarin ‘ras’ en handicap aan elkaar werden gekoppeld, onder andere in het akelige gedachtegoed van de eugenetica (‘rassenleer’).
De relatief witte en geprivilegieerde gehandicaptenbeweging focust op onafhankelijkheid en rechten, terwijl de intersectionele disability justice beweging focust op ‘interafhankelijkheid’ en zorg voor elkaar.
Als beweging zijn we continu aan het leren hoe we toegankelijker kunnen zijn. Het hoeft niet in een keer goed en het kost tijd om toegankelijk te worden. Ook wij staan open om te leren, heb je feedback, vragen of wil je hierover in gesprek, dan kan je ons bereiken op Mattermost kanaal 5.2.1 Toegankelijkheid.
We kijken er naar uit een radicaal toegankelijke beweging te zijn, zodat we in solidariteit met elkaar een betere wereld kunnen creëren – Ons hart zegt ons dat een andere wereld mogelijk is. Onze visie op verandering is zo breed dat er verschillende meningen in kunnen zitten over hoe we het beste naar die verandering toe kunnen werken: "Een gezonde, mooie wereld, waar individualiteit en creativiteit worden ondersteund en waar mensen samenwerken, problemen oplossen en betekenis vinden, met moed, kracht en liefde. Dit zal worden ondersteund door culturen die geankerd zijn in respect voor de natuur, echte vrijheden en rechtvaardigheid."